In het van Dale woordenboek wordt een dam als volgt omschreven: “0.1 dwars in een water opgeworpen wal om het te keren 0.2 smal stuk grond als toegang van een door sloten omgeven weiland.” Op de website van Rijkswaterstaat kunnen we lezen: “Dammen, sluizen en stuwen verdelen ons water en beschermen ons zo tegen overstromingen. Ook houden ze water zoveel mogelijk vast bij lage waterstanden.” Daaraan kan toegevoegd worden dat dammen eventueel aangewend kunnen worden om elektriciteit op te wekken. Tevens zorgen ze voor waterreservoirs die bij droogte gebruikt kunnen worden als drinkwater en door de landbouw om te irrigeren.
Dammen lijken de mens dus veel goed te doen. Zeker in een land als Nederland zou men gauw last hebben van natte voeten zonder dammen. Desalniettemin is er een beweging die zoveel mogelijk dammen wenst verwijderen. Die beweging is behoorlijk succesvol. Zo hebben ze het voor elkaar gekregen dat er in 2023 487 dammen voltooid verleden tijd zijn geworden in zoveel als vijftien Europese landen. In totaal hebben er reeds meer dan 8.000 dammen het loodje gelegd.
Waarom worden er zoveel dammen verwijderd? De officiële lezing is dat het goed is voor de natuur. Dammen zijn een barrière voor bepaalde vissoorten en micro-organismes, maar eveneens houden ze voedingsstoffen en sedimenten tegen, hetgeen het leven voor vissen moeilijker zou maken. Vandaar dat men de laatste jaren in veel Westerse landen zoveel mogelijk dammen uit de weg ruimt.
Hetgeen wel opmerkelijk is is dat een zeer waterrijk land als Nederland de laatste jaren te lijden heeft onder een watertekort. Bijvoorbeeld in 2022, toen de overheid drastische maatregelen moest nemen zoals sproeiverboden voor de landbouw en industrie, daarnaast mochten sluizen minder vaak gebruikt worden door de scheepvaart. Eerder leed waterland Nederland onder een watertekort in 1976, 2003, 2006, 2011 en 2018.
In het verlengde van het voorgaande hebben de Nederlandse drinkwaterbedrijven aan gegeven in een gezamenlijk rapport dat het Nederlandse watersysteem tegen zijn grenzen aanloopt door droogte, verzilting en een steeds grotere vraag naar water. De drinkwaterbedrijven stellen dat als er geen maatregelen worden genomen ze niet kunnen garanderen dat de honderdduizenden nieuwe woningen die de overheid wil bouwen, op tijd kunnen beschikken over drinkwater. Ze pleiten dan ook voor meer maatregelen en urgentie vanuit de politiek. De drinkwaterbedrijven stellen verder dat ze in 2030 meer drinkwater moeten produceren om aan de vraag te kunnen voldoen. Om die doelstelling te halen moeten de productie-, zuiverings- en distributiecapaciteit worden opgeschaald. Bij drie bedrijven, Dunea, Vitens en Waterbedrijf Groningen, is dat zelfs al acuut nodig. Naast de toenemende vraag kampen de bedrijven ook met de achteruitgang van de kwaliteit van de drinkwaterbronnen door vervuiling van landbouw, industrie en huishoudens. “Toekomstige generaties dreigen te worden opgezadeld met een minder zekere levering van betrouwbaar drinkwater.”
Inmiddels is er dan ook een Nationaal Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing. Hetgeen getypeerd is als een uitgebreide strategie om de drinkwatervoorziening in Nederland toekomstbestendig te maken. Het plan is een uitwerking van de Kamerbrief ‘Water en Bodem sturend’ uit november 2022 die een concreet drinkwaterbesparingsdoel bevat voor consumenten en grootverbruikers. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat stelde het plan op in samenwerking met onder andere drinkwaterbedrijven, waterschappen, provincies, gemeenten, verschillende belangenorganisaties voor industrie, landbouw en de bouwsector en natuurbeheerders. Het plan richt zich op het verminderen van de vraag naar drinkwater.
Er wordt echter ook betoogd dat het watertekort in Nederland en andere Europese landen synthetisch is: Nederland heeft in principe meer dan genoeg water. Nederland is gezegend met 192 regendagen per jaar, en dat aantal is de afgelopen zestig jaar stabiel gebleven volgens het KNMI. Sterker nog, het aantal zware regenbuien is zelfs toegenomen. Al dit regenwater houdt in principe het oppervlakte -en grondwater te lande goed op peil. Maar mede door al die dammen te laten verdwijnen wordt er doelbewust een watertekort gecreëerd door hogere machten. Want waarom zou water dat voorheen achter de hand kon worden gehouden om te dienen als drinkwater en voor landbouwbedrijven nu ineens weg moeten stromen, terwijl het voor de mens van vitaal belang is? De vraag wordt steeds luider gesteld of al die dammen daadwerkelijk puur verwijderd worden om de natuur tot bloei te brengen, of dat er iets anders achter zit.
Zo zou het kunnen zijn dat bepaalde machtige lobby’s de watervoorziening rijp wensen te maken voor een neoliberale benadering. Voorwaarde daarvoor is wel dat H₂O zelfs in het waterrijke Nederland een schaars product wordt. In dat geval wordt het interessant voor private partijen om de watervoorziening in Nederland te exploiteren als ware het de nieuwe olie. In dat beeld past dat er de laatste tijd steeds frequenter en openlijker gesproken wordt over een toekomstig waterslot in Nederland. Alsof de mensen al psychologisch voorbereid worden op hetgeen reeds in de steeds welbekender wordende achterafkamertjes is bekokstoofd. Dus zeg maar een 3.0 versie van de voedselbonnen van hongerwinter 1944. Interessante ontwikkeling voor bepaalde hogere machten en de politici die ze in hun zak hebben. Een mooie manier om mensen onder de duim te houden: bij te veel watergebruik krijg je automatisch een dikke boete, of wordt gewoon automatisch de kraan afgesloten. In ieder geval wordt de Nederlandse bevolking kwetsbaarder als schoon drinkwater op rantsoen gaat. Net zoals de boeren: water schaars maken kan natuurlijk ook als strategie gebruikt worden om met de boeren af te rekenen.
DJEHUTI-ANKH-KHERU