Premier Mark Rutte en koning Willem Alexander verwierven wereldfaam toen zij respectievelijk in december 2022 en juli 2023 excuses aanboden voor de Nederlandse rol in de trans-Atlantische slavernij. In tegenstelling tot hetgeen velen denken was dat geen primeur. Niemand minder dan de in het Westen zwaar verachte Moammar Khadafi bood reeds in oktober 2010 excuses aan voor de rol die de Arabieren hebben gespeeld in de Arabische variant, de zogenaamde trans-Sahara slavenhandel: “Namens de Arabieren wil ik graag veroordelen, mijn excuses aanbieden en mijn diepe verdriet uiten over het gedrag van sommige Arabieren—vooral de rijken onder hen–-tegenover hun Afrikaanse broeders…Dit is niet anders dan de manier waarop het Westen—Amerika en Europa—zich gedroegen tegenover de Afrikanen. Ze zouden op hen jagen als dieren, hen als slaven behandelen en zich gedragen als kolonialisten. Ze hielden zich bezig met kolonialisme en exploiteerden hen, en dit gaat door tot op de dag van vandaag. Wij bieden onze verontschuldigingen aan en betuigen ons verdriet.” Opmerkelijk hoe de excuses van Khadafi geruisloos voorbijgingen, terwijl die van Nederland twaalf jaar later tot wereldnieuws werden verheven door de Westerse media.
Het was desalniettemin zeker opmerkelijk dat uitgerekend een neoliberale premier, die nota bene eerder luid en duidelijk had aangegeven dat hij niets moest weten van excuses aanbieden voor de slavernij, laat staan beleid maken om hedendaags racisme te bestrijden, bijna 180° draaide. De premier erkent nu zelfs dat de slavernij doorwerkt in het heden en heeft fondsen ter beschikking gesteld om de bewustwording te bevorderen.
Maar let op, bij de aankondiging van zijn afscheid gaf Rutte aan dat hij altijd alles deed in het belang van Nederland. Volgens sommigen moeten we de beroemde excuses van Rutte ook in dat licht aanschouwen. De CARICOM is namelijk bezig rechtszaken voor te bereiden om vele miljarden aan schadevergoeding te eisen van de (voormalige) Europese koloniale mogendheden die onbeschrijfelijk leed toegebracht hebben in de CARICOM-landen en er tevens economisch wel bij hebben gevaren. De gedachte is dat Rutte met zijn excuses juridisch sluw voorsorteerde om het eventuele financiële leed van Nederland te verzachten.
De excuses van Rutte waren verbaal mooi maar tegelijkertijd hebben we vraagtekens in hoeverre de excuses van de premier oprecht waren. Want eveneens zien we hem onbeschaamd “Slava ukraini!” scanderen. Een saluut die refereert aan de tijd dat de beruchte nazi Stepan Bandera de lakens uitdeelde in het westelijk deel van Oekraïne. Die kreet heeft hij tevens kracht bijgezet door een blanco cheque te verschaffen aan de nazi-legers van Oekraïne. Door de Westerse steun aan de Oekraïense nazi´s sleept de oorlog zich onnodig lang voort en komt de voedselimport van met name Afrikaanse landen onder druk te staan. Hoe kan een man die zich oprecht uitgesproken zou hebben tegen de trans-Atlantische slavernij simultaan onvoorwaardelijk hardcore nazi´s steunen?
Wat de doorwerking van de slavernij betreft, West-Europa is rijk omdat Afrika, Latijns-Amerika, het Caribisch gebied en Zuid-Azië arm zijn. Met name de trans-Atlantische slavernij heeft Europa een grootse economische stimulans verschaft die uiteindelijke leidde tot de industriële revolutie (zie Gezegend & vervloekt blz. 89-108). Tegelijkertijd werd Afrika verzwakt en raakte ontvolkt. Een zwaar verzwakt Afrika kon vervolgens relatief eenvoudig gekoloniseerd worden door de West-Europese mogendheden. De kolonisatie van Afrika is dan wel officieel beëindigd, doch de exploitatie continueert nog immer onder de noemer van neokolonialisme (VOC-kolonialisme). Als gevolg van deze exploitatie van Afrika wonen er nog immer miljoenen mensen die economisch dusdanig kwetsbaar zijn dat ze hun leven willen wagen om onder auspiciën van gewetenloze mensensmokkelaars en in gammele bootjes de Middellandse Zee over te steken.
Khadafi had een serieus plan om Afrika voort te stuwen in de vaart der volkeren. Als dat gelukt was dan zouden Afrikanen niet meer de behoefte hebben gehad om hun geluk te beproeven op gammele bootjes richting de boreale wereld. Dan was Rutte bovendien verschoond geweest van het hoofdpijndossier Ter Apel. Dus de voormalige leider van Libië had niet slechts excuses aangeboden doch was tevens doende een aanzienlijke bijdrage te leveren om zowel de doorwerking van de slavernij te bestrijden als het immigratieprobleem van de EU. Het Westen, Rutte incluis, zagen deze plannen echter eerder als een vloek dan als een zegen: als een groot gevaar voor hun dominantie en hebben daarom Libië uit wraak terug het stenen tijdperk in gebombardeerd en Khadafi vermoord.
We kunnen ons afvragen wat excuses waard zijn zonder een serieus plan om de slachtoffers van je daden weer op de rails te helpen. Net zoals de VS bijvoorbeeld West-Europa weer op deed krabbelen middels de Marshallhulp. Noch Rutte, noch koning Willem IV hebben concreet aangegeven wat ze gaan doen om het systeem te ontmantelen waar de landen die slachtoffers waren van de Nederlandse slavernij nog immer onder gebukt gaan. Het systeem dat o.a. beschreven is door John Perkins in zijn spraakmakende boek Confessions of an Economic Hitman. Zolang dat systeem in existentie is, oftewel zolang de welvaart van het Westen afhankelijk is van de exploitatie van het globale zuiden, moeten excuses altijd aanvaard worden met een winstwaarschuwing. Te meer omdat Rutte zelfs na uitgebreid excuses aangeboden te hebben bereid blijkt om zijn politieke leven te verbinden aan xenofobisch beleid dat helder maakt dat ook in zijn hoofd de slavenhandelaarsmentaliteit nog onverminderd doorwerkt: eensgelijk de wrede slavenhandelaren van weleer eist Rutte het recht op om gezinnen uit elkaar te rukken.
DJEHUTI-ANKH-KHERU