Decennialang werd Zwart Amerika door de filmstudio’s aan de westkust geridiculiseerd, geïnferioriseerd of zelfs schaamteloos gedemoniseerd. Dieptepunt in dit proces was wellicht wel Birth of a Nation (1915), waarin witte acteurs in blackface Zwart Amerika dusdanig succesvol wisten te demoniseren dat de film in kwestie leidde tot de heroprichting van de KKK. Maar eveneens Zwarte acteurs hebben geparasiteerd van het te kijk zetten van melaninerijk Amerika. Zo werd Hattie McDaniel de eerste Zwarte acteur ongeacht geslacht die een Oscar wist te bemachtigen met haar rol als huisbediende in Gone with the Wind. Maar wat te denken van Lincoln Perry? De man wordt gezien als de eerste Zwarte acteur die kon bogen op een succesvolle carrière: in de jaren ʼ30 was hij de eerste Zwarte acteur die miljonair werd. Maar helaas werd de man financieel succesvol door een minstrelshow act op te voeren. Met zijn vertolking van het merkwaardige karakter Stepin Fetchin (de luiste man ter wereld) heeft Perry de beeldvorming van Zwart Amerika gigantisch veel schade toeberokkend. Want laten we wel wezen, filmbeelden hebben een gigantische impact. Als een film zelfs geleid heeft tot de heroprichting van de KKK kunnen we dat gerust vaststellen. Met het casten van racistische stereotypes heeft Hollywood dus wel degelijk haar steentje bijgedragen om racisme wereldwijd te propageren en cultiveren.
De Zwarte acteur die als eerste heeft weten te ontsnappen aan de racistische stereotype rollen die Hollywood toekende en desondanks alom gerespecteerd werd om zijn kunde was Sidney Poitier, overleden op 6 januari jongstleden. Poitier zijn familie kwam uit de Bahama’s, toch werd hij geboren in Florida. Dat gebeurde toen zijn familie ter plaatse op bezoek was, waardoor hij automatisch Amerikaans staatsburger werd, ondanks dat hij op de Bahama’s opgroeide. Op 15-jarige leeftijd en met slechts anderhalf jaar onderwijs genoten te hebben emigreerde Poitier alsnog naar de VS en verdiende in eerste instantie zijn brood als afwasser. In de krant zoekend naar een nieuw baantje als afwasser stuitte hij toevallig op een advertentie voor acteerwerk bij The American Negro Theatre. Hij reageerde, maar werd compleet afgebrand bij de auditie (het is beter dat je lekker blijft afwassen!). Sidney liet zich echter niet uit het veld slaan en ging thuis keihard oefenen door radiopresentatoren te imiteren (om van zijn Caribische accent af te komen), om de man die hem tot op de grond had afgebrand zijn ongelijk te bewijzen. Poitier´s fanatieke geoefen baarde kunst want hij werd uiteindelijk toch aangenomen bij ANT. De belangrijkste doelstelling van ANT was “om toneelstukken te produceren die op een integere wijze het hedendaagse leven en de zorgen van de Zwarte bevolking te interpreteren, onder de aandacht te brengen en te bekritiseren.” Het ANT is een belangrijk instituut in de filmgeschiedenis. Naast Poitier heeft dit theatergezelschap verschillende beroemde Zwarte acteurs opgeleid zoals Harry Belafonte, Ossie Davis, Ruby Dee en Alice Childress. Allen hebben ze gedurende hun carrières de idealen van ANT hoog gehouden.
Na toetreding tot ANT ging de carrière van Poitier als een komeet. Zo maakte hij al snel de overstap van toneel naar film. In 1950 vestigde Poitier zijn naam met No Way Out, waarin hij een dokter speelt die een witte racist moet helpen. Dat een Zwarte man een dokter mocht vertolken op het witte doek in een mainstream film was indertijd bijzonder. Wat overigens niet wil zeggen dat Poitier uitsluitend waardige rollen speelde. Zo speelde hij in Porgy and Bess (1959) de kreupele bedelaar Porgy. Desondanks wist hij geschiedenis te schrijven door als eerste Zwarte, mannelijke acteur een Oscar te winnen voor zijn hoofdrol in Lilies of the Field. Dat was in 1964, hetzelfde jaar dat dr. King de Nobelprijs voor de vrede verkreeg. Twee belangrijke trofeeën voor Zwart Amerika gerelateerd aan de strijd voor burgerrechten.
Sidney Poiter wordt door filmhistorici gezien als de eerste Zwarte filmster in de VS. Daarnaast behoorde hij tot de best betaalde acteurs van zijn tijd. Ten tijde van de burgerrechtenstrijd in de jaren ´50 en ´60 was hij in zekere zin het gezicht van Zwart Amerika: de enige vertegenwoordiger van Zwart Amerika in Hollywood. Gedurende deze hoogtijdagen van zijn carrière betuigde hij openlijk steun aan dr. Martin Luther King en participeerde zelfs in diens demonstraties. Tevens trachtte hij op zijn manier bij te dragen aan de burgerrechtenstrijd door doelbewust karakters te spelen met fatsoenlijke waarden.
Echter, begin jaren ´70 waren de tijden veranderd. De carrière van Poitier bleef zich nog steeds ontwikkelen, zo begon hij zich bijvoorbeeld toe te leggen op het metier van regisseur, maar hij was niet meer de grote filmster van weleer. Zwarte nationalisten vonden hem verdacht omdat hij rollen speelde die geliefd waren bij het mainstream witte publiek. Poitier werd gezien als een anachronisme, een acteur die geassocieerd werd met de in de ogen van de Zwarte nationalisten gefaalde integratiepolitiek van dr. King. In deze atmosfeer werd een ander soort van (omstreden) Zwarte filmster dominant: het tijdperk van de zgn. blaxploitation films was aangebroken.
De kritiek van de Zwarte nationalisten ten spijt kunnen de verdiensten van Sidney Poitier onmogelijk ontkend worden. Hij heeft ontegenzeggelijk afgerekend met de minstrelshows van Stepin Fetchin en met zijn respectabele rollen de manier waarop er naar Zwart Amerika wordt gekeken ten positieve beïnvloed. Bovenal heeft hij deuren geopend voor volgende generaties Zwarte filmsterren zoals Eddie Murphy, Denzel Washington, Wesley Snipes, Will Smith, noem maar op.
DJEHUTI-ANKH-KHERU